[316] อุทาหรติ ‘‘ปาทา’’อิจฺจาทิฯ สุคมฺมํฯ เอตฺถ ปาทาทีนํ วิเสสฺยานํ นขาลิรุจิรตฺตาทิวิธาเนน วิเสสเนน วิเสสิตพฺพตฺตา อยํ วิธิเอกาวลิฯ

[316] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘ปาทา’’อิจฺจาทินาฯ สตฺถุโน ปาทา นขาลิรุจิรา นขปนฺตีหิ มนุญฺญา นขาลี นขปนฺติโย รํสิภาสุรา รํสีหิ ทิพฺพมานา รํสี กนฺติโย ตโมปหาเนกรสา อนฺธการวิธมเน อสหายกิจฺจา หุตฺวา โสภนฺตีติฯ เอตฺถ ปาทาทีนํ ปุพฺพปทานํ นขาลิรุจิรตฺตาทิวิธายเกหิ อุตฺตรอุตฺตรวิเสสเนหิ วิเสสิตตฺตา อยํ วิธิเอกาวลิ นามฯ นขานํ อาลิ ปาฬีติ จ, นขาลีหิ รุจิราติ จ, รํสีหิ ภาสุราติ จ, ตมโส อปหาโร อปหรณมิติ จ, โส เอโก รโส กิจฺจํ เอตาสํ รํสีนมิติ จ วิคฺคโหฯ

นิเสธเอกาวลิ

[317]

อสนฺตุฏฺโฐ ยตี เนว,

สนฺโตโส นา’ลยาหโต;

นา’ลโย โย สชนฺตูนํ,

นา’นนฺตพฺยสนาวโหฯ

[317] ‘‘อสนฺตุฏฺโฐ’’อิจฺจาทิฯ อสนฺตุฏฺโฐ จตุปจฺจยสนฺโตสวเสน โย โกจิ ยติ นาม เนว สิยาฯ อาลเยน ตณฺหาย อาหโต จ โย, โส สนฺโตโส นาม น โหติฯ โย ชนฺตูนํ สตฺตานํ อนนฺตพฺยสนาวโห น โหติ, โส อาลโย นาม น ภวตีติฯ อสนฺตุฏฺฐาทีนํ ยติตฺตาทินิเสธนวเสน วิเสสนานํ ปวตฺติยา นิเสธเอกาวลิ อยํฯ

[317] ‘‘อสนฺตุฏฺโฐ’’อิจฺจาทิฯ

อสนฺตุฏฺโฐ จีวราทีสุ จตูสุ ปจฺจเยสุ ทสฺสิตทฺวาทสวิธสนฺโตสานํ อญฺญตเรน อสนฺตุฏฺโฐ ยติ น เอว ภิกฺขุ นาม น โหติฯ อาลยาหโต ตณฺหาย ปหโต สนฺโตโส น โหติฯ โย ชนฺตูนํ อนนฺตพฺยสนาวโห น โย สตฺตานํ อปริยนฺตปีฬาปาปโก น โหติ, โส อาลโย น โหตีติฯ อสนฺตุฏฺฐาทีนํ ยติภาวาทิปฏิเสธวเสน วิเสสนานํ ปวตฺตตฺตา อยํ นิเสธเอกาวลิ นามฯ อสนฺตุฏฺฐปทํ ยติสหิตสกลสตฺตสมุทายสฺส สาธารณภาเวน ฐิตํ, ยติ น ภวตีติ ยติโต อญฺเญสุ สกลสตฺตสงฺขาเตสุ อวยเวสุ ปติฏฺฐาปนโต ‘‘อสนฺตุฏฺโฐ’’ติ วิเสสฺโย, ‘‘ยติ เน’’ติ อิทํ วิเสสนํฯ เสเสสุปิ วิเสสนวิเสสฺยตฺตํ วุตฺตนิยาเมน ยถารหํ โยเชตพฺพํฯ น สนฺตุสฺสตีติ จ, อาลเยน หโตติ จ, นตฺถิ อนฺโต เอเตสมิติ จ, ตานิ จ ตานิ พฺยสนานิ เจติ จ, ตานิ อาวหตีติ จ วากฺยํฯ

[318]

ยหิํ ภูสิยภูสตฺตํ, อญฺญมญฺญํ ตุ วตฺถุนํ;

วินาว สทิสตฺตํ ตํ, อญฺญมญฺญวิภูสนํฯ

[318] อญฺญมญฺญมาห ‘‘ยหิ’’มิจฺจาทินาฯ ยหิํ สทิสตฺตํ วินา เอว วตฺถุนํ ปทตฺถานํ อญฺญมญฺญํ ภูสิยภูสตฺตํ, ตํ อญฺญมญฺญํ นาม วิภูสนมลงฺกาโรติฯ

[318] อิทานิ อญฺญมญฺญาลงฺการํ ทสฺเสติ ‘‘ยหิ’’มิจฺจาทินาฯ ยหิํ อลงฺกาเร สทิสตฺตํ วินา เอว วตฺถุนํ อญฺญมญฺญํ ตุ ภูสิยภูสตฺตํ อลงฺการิยอลงฺการตฺตํ โหติ, ตํ อญฺญมญฺญวิภูสนํ โหตีติฯ ภูสิยญฺจ ภูสา จาติ จ, ตาสํ ภาโวติ จ, อญฺญญฺจ อญฺญญฺเจติ จ วิคฺคโหฯ ‘‘อญฺญมญฺญ’’นฺติ เอตฺถ ฉฏฺฐุนฺตอสงฺขฺยมพฺยยํ, สสงฺเขฺย เจติ ‘‘ภูสิยภูสตฺต’’นฺติ อิมสฺส วิเสสนํ กตฺวา วตฺตพฺพํฯ อลงฺการิยมเปกฺขาย อลงฺการวตฺถุ จ, ตมเปกฺขาย อลงฺการิยวตฺถุ จ อญฺญมญฺญํ นามฯ ตนฺทีปกาลงฺกาโรปิ ตทตฺถิเยน ตนฺนามโก โหติฯ

[319]

พฺยามํสุมณฺฑลํ เตน, มุนินา โลกพนฺธุนา;

มหนฺติํ วินฺทตี กนฺติํ, โสปิ เตเนว ตาทิสิํฯ

[319] อุทาหรติ ‘‘พฺยามํสุ’’อิจฺจาทินาฯ สุโพธํฯ

[319] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘พฺยามํสุ’’อิจฺจาทินาฯ พฺยามํสุมณฺฑลํ พฺยามปภามณฺฑลํ โลกพนฺธุนา เตน มุนินา กรณภูเตน มหนฺติํ มหติํ ปูชนียํ วา กนฺติํ โสภํ วินฺทติ เสวติ, โสปิ มุนิ เตน เอว พฺยามํสุมณฺฑเลน ตาทิสิํ กนฺติํ วินฺทตีติฯ อญฺญมญฺญํ อสทิสานํ พฺยามํสุมณฺฑลมุนิสงฺขาตานํ ทฺวินฺนํ วตฺถูนํ พฺยามํสุมณฺฑลํ ปฐมวากฺเย อลงฺการิยํ โหติ, มุนิปทตฺโถ อลงฺกาโร โหติฯ อปรวากฺเย อิเม ทฺเว วิปลฺลาเสน อลงฺการิยอลงฺการา โหนฺติฯ อํสูนํ มณฺฑลมิติ จ, พฺยามํ เอว อํสุมณฺฑลมิติ จ, โลโก พนฺธุ อสฺเสติ จ, สา วิย ทิสฺสตีติ จ วิคฺคโหฯ

[320]

กถนํ สหภาวสฺส, กฺริยาย จ คุณสฺส จ;

สหวุตฺตีติ วิญฺเญยฺยํ, ตทุทาหรณํ ยถาฯ

[320] สหวุตฺติํ วทติ ‘‘กถน’’มิจฺจาทินาฯ สุโพธํฯ

[320] อิทานิ สหวุตฺติํ ทสฺเสติ ‘‘กถน’’มิจฺจาทินาฯ กฺริยาย คุณสฺส จาติ ทฺวินฺนํ สหภาวสฺส สหตฺตสฺส กถนํ สหวุตฺตีติ วิญฺเญยฺยํฯ ตทุทาหรณํ ยถา ตสฺส อุทาหรณํ เอวํ วกฺขมานนเยน ทฏฺฐพฺพนฺติฯ สห สทฺธิํ ภวนมิติ จ, สหภาวสฺส วุตฺติ กถนมิติ จ, ตสฺส อุทาหรณมิติ จ วิคฺคโหฯ สหภาโว จนฺทรสฺมินขํสุอาทีนํ ปทตฺถานํฯ เอวํ สนฺเตปิ เตสํ ตํสหตฺตํ ยสฺสํ กฺริยายํ คุเณ วา ภวตีติ สหตฺตํ กฺริยาคุณานํ โหตีติ กตฺวา ‘‘กถนํ สหภาวสฺส กฺริยาย จ คุณสฺส จา’’ติ วุตฺตํฯ

กฺริยาสหวุตฺติ

[321]

ชลนฺติ จนฺทรํสีหิ, สมํ สตฺถุ นขํสโว;

วิชมฺภติ จ จนฺเทน, สมํ ตมฺมุขจนฺทิมาฯ

[321] ‘‘ชลนฺติ’’อิจฺจาทิฯ สมนฺติ สห, ตสฺส สตฺถุโน มุขจนฺทิมาฯ เสสํ สุโพธํฯ เอตฺถ ชลนวิชมฺภนานํ อุภยสาธารณานํ กฺริยานํ สหภาโว วิหิโตติ กฺริยาสหวุตฺติ อยนฺติฯ

[321] อิทานิ ยถาปฏิญฺญาตอุทาหรณํ ทสฺเสติ ‘‘ชลนฺติ’’อิจฺจาทินาฯ สตฺถุ สตฺถุโน นขํสโว นขกิรณา จนฺทรํสีหิ สมํ ชลนฺติ, ตมฺมุขจนฺทิมา จ จนฺเทน สมํ วิชมฺภตีติฯ เอตฺถ อุภยปทตฺถานํ สาธารณภูตชลนวิชมฺภนกฺริยานํ สหภาวสฺส วุตฺตตฺตา เอสา กฺริยาสหวุตฺติ นามฯ จนฺทสฺส รํสิโยติ จ, นขานํ อํสโวติ จ, ตสฺส สตฺถุโน มุขนฺติ จ, ตเมว จนฺทิมสทิสตฺตา จนฺทิมาติ จ วากฺยํฯ สมํอิติ สหปริยาโย นิปาโตฯ

คุณสหวุตฺติ

[322]

ชิโนทเยน มลินํ, สห ทุชฺชนเจตสา;

ปาปํ ทิสา สุวิมลา, สห สชฺชนเจตสาฯ

[322] ‘‘ชิโนทเยน’’จฺจาทิฯ ชิโนทเยน กรณภูเตน, เหตุภูเตน วา ทุชฺชนเจตสา สห ปาปํ มลินํ กิลิฏฺฐํ, สชฺชนเจตสา สห ทิสา ทสวิธาปิ สุวิมลา อจฺจนฺตนิมฺมลา สุวิมลยโสมาลาวลยิตตฺตา สชฺชนเจโต ปาปาปคเมเนติฯ เอตฺถ มลินตฺตสฺส จ สุวิมลตฺตสฺส ญายสมฺพนฺธิโน สหภาโว วุตฺโตติ อยํ คุณสหวุตฺติฯ

[322] ‘‘ชิโน’’อิจฺจาทิฯ